Skąd pszczelarz wie, jaki miód zebrały pszczoły? Wierność kwiatowa pszczół

Doświadczeni pszczelarze z zamkniętymi oczami mogą wskazać przybliżone terminy poszczególnych miodobrań. Dla kogoś, kto w pszczelarskim fachu ma kilkudziesięcioletnie doświadczenie to po prostu błahostka. Ale skąd niedoświadczony, początkujący pszczelarz ma wiedzieć, jaki miód zebrały pszczoły? Czy można to jakoś przewidzieć i co wspólnego z tym ma wierność kwiatowa pszczół? Po przeczytaniu tego artykułu nie będziesz mieć wątpliwości – nasza ściągawka na temat tego, jak rozpoznać gatunek miodu przyda się nie tylko pszczelarzom rozpoczynającym swoją przygodę z hodowlą pszczół!

Gatunek miodu – co to jest?

W Polsce występuje wiele różnych odmian miodu. Ze względu na rodzaj pozyskiwania nektaru do produkcji miodu możemy je ogólnie podzielić na miody odmianowe nektarowe, spadziowe i nektarowo-spadziowe. Najkrócej można powiedzieć, że miody nektarowe powstają dzięki nektarowi roślin miododajnych a miody spadziowe z wydzieliny czerwców, mszyc i innych owadów, która w odpowiednich warunkach osadza się na liściach, igłach bądź gałęziach drzew i krzewów. To jednak dopiero początek – wśród miodów spadziowych możemy wyodrębnić miód ze spadzi iglastej lub ze spadzi liściastej. Gatunków miodów nektarowych jest zdecydowanie więcej. Jak się w tym nie pogubić?

Czy miód odmianowy to 100% miód z jednego typu roślin miododajnych?

Pszczoły latają tam, gdzie będzie to najbardziej opłacalne – dla nich i dla roślin (m.in. na tym polega wierność kwiatowa pszczół, o której przeczytasz w dalszej części tego artykułu).  Miód odmianowy powstaje, gdy nektar z jednego gatunku roślin występuje w przewadze w danym miodzie. Nektarowe miody odmianowe, które najczęściej występują w Polsce to:

- miód lipowy,

- miód wielokwiatowy,

- miód rzepakowy,

- miód akacjowy,

- miód gryczany,

- miód wrzosowy.

Lokalnie na terenie Polski można znaleźć też inne odmiany miodu – np. miód malinowy czy miód mniszkowy.

Sprawdż,jakie miody mamy w ofercie

Jak można sprawdzić laboratoryjnie, co to za miód?

Najpopularniejszym badaniem dotyczącym jakości miodu jest analiza pyłkowa miodu, z której korzystają czasem nawet właściciele amatorskich pasiek. Takie badanie można wykonać na zlecenie np. w laboratorium Badania Jakości Produków Pszczelich w Zakładzie Pszczelnictwa w Puławach. Analiza pyłkowa precyzyjnie określa, pyłki jakich roślin znajdują się w miodzie – nawet, jeśli występują w znikomych ilościach. Literatura podaje, że jeszcze innym sposobem na zdefiniowanie gatunku miodu jest określenie jego markerów chemicznych – jest to oznaczenie grup związków chemicznych a następnie przyporządkowanie ich do danego gatunku. 

Jak pszczelarz rozpoznaje gatunek miodu?

Statystyczny pszczelarz nie ma jednak możliwości skorzystania z precyzyjnej aparatury laboratoryjnej do określenia gatunku miodu. Pozostaje obserwacja – na podstawie analizy bazy pożytkowej, smaku, zapachu i czasu krystalizacji miodu można celnie postawić diagnozę co do odmiany miodu.

Baza pożytkowa – termin kwitnienia roślin miododajnych

Pierwszym kryterium, które pszczelarz bierze pod uwagę planując miodobranie jest baza pożytkowa. Jeśli wiadomo, że w okolicy rozpoczyna kwitnienie gryka lub rzepak – a w pobliżu jest wiele tego typu upraw to do przewidzenia, że pszczoły będą korzystać głównie z tych roślin nawet, jeśli w niewielkim oddaleniu od pasieki występują też inne rośliny miododajne.

Obserwacja pyłku

Bardzo ważnym wyznacznikiem dotyczącym miodu, który w danej chwili jest transportowany przez pszczoły do ula jest pyłek pszczeli. Taką obserwację pszczelarz może prowadzić nawet bez zaglądania do gniazda – wystarczy zerknąć na wylotek. Fioletowy pyłek z facelii czy żółtozielony pyłek z gryki łatwo zauważyć nawet ze znacznej odległości. Wewnątrz gniazda także szybko możemy zorientować się, jaki miód będzie występować w przewadze – pszczoły-zbieraczki pyłku z daleka widać na plastrach.

Obserwacja miodu w komórkach plastra

Świeży nakrop, ale i odparowany, ale jeszcze niezasklepiony miód może całkiem zmienić kolor plastra. Pod światło można w ten sposób rozpoznać m.in. miód spadziowy, który sprawia, że napełnione miodem komórki – nawet te świeżo pociągniętej przez pszczoły węzy pszczelej - mają ciemne zabarwienie.

Obserwacja i degustacja (!) miodu po wirowaniu

Najpewniejszym i najskuteczniejszym sposobem oceny świeżo podebranego miodu jest ocena organoleptyczna – pszczelarz z pewnym doświadczeniem jest w stanie rozpoznać gatunek miodu już wizualnie, nawet bez próbowania. Miód po odsklepieniu i wywirowaniu w miodarce najczęściej jeszcze przez pewien czas jest przechowywany w odstojnikach i wiadrach na miód – tam ulega klarowaniu i zagęszczaniu. Po rozlaniu do słoików można dodatkowo zaobserwować, jak zachowuje się w czasie – szybkość krystalizacji jest również ważnym składnikiem klasyfikującym gatunek miodu – np. miód rzepakowy potrafi skrystalizować w ciągu kilku dni od podebrania podczas, gdy miód akacjowy nawet do roku może występować w stanie płynnym.

Co to jest wierność kwiatowa pszczół?

Wierność kwiatowa pszczół to specyficzna cecha pszczół, która polega nie tylko na korzystaniu z jednego pożytku celem przyniesienia jak największej ilości nektaru i pyłku do ula. Dzięki zachowaniu wierności kwiatowej, czyli oblatywaniu przez pszczoły jednego gatunku rośliny miododajnej do aż do końca jej kwitnienia rośliny szybciej i skuteczniej się zapylają. Dla pszczół korzystanie przez cały czas kwitnienia tylko z konkretnych roślin to też ułatwienie – gdy już zapoznają się z budową kwiatu mogą szybciej gromadzić zapasy w ulu, bo mniej czasu tracą na określenie, w jaki sposób zbierać pyłek i nektar. Wierność kwiatowa to też ułatwienie dla pszczelarza – identyfikacja gatunku miodu jest o wiele prostsza dzięki tej ciekawej właściwości pszczół miodnych.

Bibliografia:

Elżbieta Hołderna-Kędzia, Bogdan Kędzia: Krajowe miody odmianowe w lecznictwie i profilaktyce, Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2021, 114-124.

Izabela Jasicka-Misiak, Paweł Kafarski: Chemiczne markery miodów odmianowych, Chemik 4/2014, 335-40.

Helena Rybak-Chmielewska: Charakterystyka chemiczna krajowych miodów odmianowych, Pszczelnicze Zeszyty Naukowe 1986, 30:3-17.