Jak temperatura wpływa na rozwój pszczół?

Rozwój rodziny pszczelej to ciąg wielu następujących po sobie zdarzeń w określonej sekwencji. Szybki i dynamiczny wzrost liczby robotnic latem to coś, o co tak naprawdę chodzi zarówno pszczołom, jak i pszczelarzowi. Tylko mocne rodziny, liczące nawet do stu dwudziestu tysięcy owadów latem gwarantują przetrwanie roju i zgromadzenie dużych ilości produktów pszczelich. Silne rodziny w dobrej kondycji to także mniejsze ryzyko zachorowania pszczół. Jednym z czynników determinujących rozwój rodziny jest temperatura. Jaki ma wpływ na rozwój pszczół i w jaki sposób możemy monitorować temperaturę wewnątrz gniazda? Czy i jak pszczelarz może manipulować temperaturą, jaka jest w ulu?

Temperatura a cykl rozwojowy pszczół

Temperatura – zarówno ta na zewnątrz, jak i ta wewnątrz gniazda – ma bardzo duże znaczenie dla rozwoju rodziny pszczelej. W praktyce jest ona jednym z najważniejszych parametrów umożliwiających rozmnażanie się pszczół. To temperatura decyduje o tym, czy rodzina pszczela gromadzi zapasy pyłku i nektaru, czy zbieraczki odbywają loty a nawet, czy pszczoły uwiązują tzw. kłąb zimowy. O każdej porze roku temperatura w ulu ma znaczenie – to dzięki niej możliwy jest hodowla matek, dzięki niej pszczoły budują plastry na węzie pszczelej, dzięki niej przerabiają pokarm dla pszczół… Przykłady można mnożyć. Jak to wygląda w praktyce?

Zobacz naszą ofertę pokarmu dla pszczół

Jak pszczoły wyczuwają zmianę temperatury?

Jak wskazuje literatura za bardzo precyzyjny pomiar temperatury przez pszczoły jest możliwy dzięki specjalnym receptorom termicznym, które znajdują się na ich czułkach. Dokładność pomiaru temperatury przez pszczoły jest naprawdę zachwycająca – wynosi 0,2°C! Nic dziwnego, że pszczoły bardzo szybko wyczuwają nawet niewielkie zmiany temperatury!

Temperatury odpowiednie …

Wewnątrz pszczelego gniazda temperatura utrzymuje się na stałym poziomie – zarówno latem, jak i zimą. Przyjrzyjmy się bliżej, jak wygląda odpowiedni zakres temperatur o każdej porze roku.

… do składania jajeczek i wychowu larw

Temperatura to jeden z czynników determinujących rozpoczęcie wiosennego czerwienia przez matkę. Najlepsze warunki temperaturowe do rozwoju larw to 34,5°C, maksymalnie 35°C. Pobudzenie matki do czerwienia ma miejsce pod sam koniec zimowli, kiedy pszczoły zaczynają już pierwsze obloty. Temperatura wewnątrz kłębu zimowego musi znacznie wzrosnąć, aby umożliwić matce składanie jajeczek. Latem większym problemem czasem jest utrzymanie temperatury na poziomie tych 35°C – w tym celu robotnice muszą wentylować gniazdo.

… do lotów po nektar 

Pierwsze temperatury odpowiednie do wiosennych wylotów z ula mogą przytrafić się nawet w styczniu – pszczoły opuszczają swoje gniazda zazwyczaj, gdy temperatura powietrza wynosi 12-15°C. Oczywiście, zdarzają się sytuacje wylotu pszczół z uli przy niższych temperaturach (np. gdy promienie słoneczne ogrzewają wylotki i pszczołom „wydaje się”, że jest cieplej), ale z reguły kończy się to szybkim wiotczeniem mięśni pszczół a wiele owadów po prostu nie wraca do uli.  

Najpewniej pszczoły czują się w trakcie lotów w temperaturach powyżej 20°C. Jeśli temperatura jest zbyt wysoka to dla nich również niepokojące zjawisko – można to zaobserwować w upalny dzień, gdy wskazania termometru przekraczają 37°C. Przy takiej pogodzie pszczoły rezygnują z odbywania lotów po nektar i pyłek pszczeli – szczególnie w ciągu dnia; na ogół nadal korzystają z pożytków pszczelich wczesnym rankiem i wieczorem.

… do „obróbki” produktów pszczelich

Przenoszenie nektaru pomiędzy komórkami pszczelego plastra, ubijanie pyłku kwiatowego razem z miodem i śliną pszczół wewnątrz pszczelich heksagonów czy odparowywanie i zagęszczanie miodu to prace, które w ulu są wykonywane w sposób ciągły, zarówno w dzień, jak i w nocy. Do tych prac nie jest wymagana specjalna temperatura, ale pszczoły regulują temperaturę w gnieździe także w trakcie wykonywania tych zadań – najważniejsze jest zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju kolejnych pokoleń pszczół.

… do zimowli

Zimowla to bez wątpienia najtrudniejszy czas dla pszczół. O tej porze roku nie odbywają one lotów po nektar i pyłek a korzystają ze zgromadzonych zapasów. Ich metabolizm zdecydowanie zwalnia a wszystkie procesy życiowe przebiegają w maksymalnie spowolnionym tempie. Pszczoły zimą wiążą się w tak zwany kłąb zimowy, zmniejszając dystanse pomiędzy sobą. Pozwala im to na ogrzanie całego roju do temperatury od 14 do nawet 20°C, w zależności od miejsca pomiaru. Zimowy kłąb pszczół składa się z warstw – wewnątrz jest najcieplej, bo w samym środku roju znajduje się matka pszczela, która musi mieć zapewniony komfort cieplny. Pszczoły z poszczególnych warstwa zamieniają się między sobą miejscami, dzięki czemu „zziębnięte” osobniki z wierzchnich warstw kłębu mogą liczyć na ponowne ogrzanie się. Spadek temperatury zimą wewnątrz roju do zbyt niskiego poziomu może do zagłady rodziny pszczelej.

Co się dzieje, gdy temperatura w ulu jest za wysoka lub za niska?

Wiemy już, jak może skończyć się zbyt duży spadek temperatury w ulu zimą. A co w sytuacji odwrotnej? Jak pszczoły nauczyły się walczyć ze zbyt wysoką temperaturą?

Wentylacja gniazda

Pszczoły mogą wentylować gniazdo na wiele sposobów – najpopularniejszym jest ustawianie się robotnic na wylotkach uli i wdmuchiwanie chłodniejszego powietrza za pomocą ruchu skrzydeł. Ten mechanizm ma zastosowanie także w trakcie zagęszczania miodu w komórkach plastra. Innym sposobem na wentylację roju może być powstawanie tzw. brody, czyli zwieszającego się z wylotka kłębu pszczół. Opuszczając gniazdo pszczoły obniżają temperaturę wewnątrz ula.

Loty po wodę

Stały dostęp do wody jest konieczny dla prawidłowego rozwoju rodziny pszczelej. Ustawiając dedykowane poidła pasieczne dla pszczół w niewielkiej odległości od uli ułatwiamy im pracę – nie mając dostępu do wody w pobliżu pszczoły będą zmuszone do regularnych lotów po wodę, co dodatkowo obciąża te maleńkie organizmy.

Jak i po co monitorować temperaturę w ulu?

Współczesny pszczelarz to nie tylko pracownik pasieki i zaangażowany hodowca. To także miłośnik elektronicznych gadżetów a jednym z nich są wagi pasieczne – wagi ulowe. To zaawansowany sprzęt pszczelarski, który umożliwia pomiar temperatury wewnątrz i na zewnątrz ula a także wilgotności powietrza. Dzięki temu pszczelarz może regularnie podglądać wskazania termometru a przy obserwacjach prowadzonych w trybie rzeczywistym może to znacznie ułatwić pracę – dzięki temu nie trzeba zaglądać do gniazda, żeby dowiedzieć się, co się dzieje wewnątrz ula!

Bibliografia:

Werner Gekeler: Pszczoły. Poradnik hodowcy, Wydawnictwo RM, Warszawa 2014.

Sławomir Trzybiński: Współczesna gospodarka pasieczna. Tom 1, Bee & Honey sp. z o.o., 2013.