Prace w pasiece zimą – kompletny przewodnik po bezpiecznej zimowli pszczół

---

Zima w pasiece często kojarzona jest z okresem całkowitego spokoju. Choć biologia rodziny pszczelej w tym czasie faktycznie wymusza ograniczenie ingerencji do minimum, dla profesjonalnego pszczelarza jest to czas wzmożonej czujności i precyzyjnych działań. Błędy popełnione podczas zimowli – lub zaniedbania w monitoringu – są najczęstszą przyczyną strat wiosennych.

Jako eksperci Centrum Pszczelarskiego Łukasiewicz, przygotowaliśmy szczegółowy raport dotyczący prac, które należy wykonać w pasiece zimą, aby zapewnić rodzinom optymalne warunki do przetrwania i dynamicznego startu w nowym sezonie.

Filozofia zimowej opieki: „Słyszeć, ale nie dotykać”

Podstawową zasadą zimowania pszczół jest zapewnienie im absolutnego spokoju. Każde uderzenie w ul, niepotrzebne otwieranie gniazda czy wibracje mogą doprowadzić do rozluźnienia kłębu zimowego. Pszczoły, próbując ponownie podnieść temperaturę, zużywają nadmierne ilości zapasów, co prowadzi do przepełnienia jelita prostego i w konsekwencji do osypania się rodziny lub wystąpienia nosemozy.

Literatura fachowa (m.in. klasyczne dzieło Wandy Ostrowskiej „Gospodarka Pasieczna”) podkreśla, że pszczelarz zimą staje się obserwatorem. Nasza aktywność ogranicza się do monitoringu zewnętrznego oraz interwencji tylko w sytuacjach krytycznych.

Monitoring dennic i kontrola osypu zimowego

Dennica, szczególnie ta o konstrukcji higienicznej (osiatkowana), jest dla pszczelarza najważniejszym źródłem informacji o stanie rodziny bez konieczności zaglądania pod powałkę.

Analiza osypu na wkładce dennicowej

Regularna kontrola dennic (najlepiej raz w miesiącu) pozwala ocenić:

1. Gdzie znajduje się kłąb: Położenie osypu względem wylotu mówi nam, czy pszczoły przemieszczają się prawidłowo wzdłuż uliczek.

2. Zużycie zapasów: Obecność ciemnych okruchów wosku świadczy o odsklepianiu zapasów miodu lub inwertu.

3. Obecność szkodników: Kawałki pszczół, rozdrobnione plastry czy odchody myszy na dennicy to sygnał alarmowy wymagający natychmiastowej reakcji.

Higiena i wentylacja a dennica osiatkowana

Współczesne badania (np. dr. Gerharda Liebiga) dowodzą, że zimowanie na otwartych dennicach osiatkowanych znacząco poprawia zimowlę poprzez eliminację wilgoci. Należy jednak pamiętać, aby wlot był zabezpieczony przed gryzoniami, a osyp nie blokował dopływu świeżego powietrza.

Strategiczne zabiegi przeciwwarozowe w okresie bezczerwiowym

Zima to jedyny moment w roku, kiedy możemy uderzyć w pasożyta Varroa destructor z niemal 100% skutecznością. Wynika to z faktu, że w rodzinach nie ma czerwiu krytego, pod którym mogłyby ukryć się roztocza.

Polewanie kwasem szczawiowym

Jest to jedna z najpopularniejszych metod zalecanych przez Instytuty Pszczelnictwa. Roztwór kwasu szczawiowego z cukrem (zazwyczaj w stężeniu 3,2%) nanosi się strzykawką bezpośrednio na pszczoły w uliczkach.

• Warunki: Zabieg wykonujemy w temperaturze od 0°C do +5°C, gdy pszczoły są w zwartym kłębie.

• Skuteczność: Dzięki brakowi czerwiu, kwas szczawiowy eliminuje pasożyty bytujące bezpośrednio na pszczołach (faza foretyczna).

Sublimacja kwasu szczawiowego (odparowywanie)

Metoda mniej inwazyjna dla pszczół, gdyż nie wymaga otwierania ula (wykonuje się ją przez wylotek przy użyciu specjalnych sublimatorów). Opary kwasu krystalizują się na ciele pszczół i ściankach ula, tworząc barierę dla roztoczy. Jest to metoda bardzo bezpieczna dla pszczół nawet przy kilkukrotnym powtórzeniu.

Odymianie Apiwarolem w oknach pogodowych

Stosowanie leków zawierających amitrazę (jak popularny Apiwarol) zimą jest możliwe tylko w specyficznych warunkach.

• Temperatura: Musi wynosić powyżej +10°C. Dlaczego? Tylko w tej temperaturze pszczoły rozluźniają kłąb na tyle, by dym dotarł do każdego osobnika.

• Zastosowanie: Metoda ta jest szczególnie polecana podczas tzw. "zimowych oblotów", jeśli jesienne leczenie okazało się niewystarczające.

Drożność wlotów i usuwanie martwych pszczół

Jednym z najczęstszych problemów technicznych zimą jest zatkanie wylotu przez tzw. „osyp zimowy” (martwe pszczoły).

Mechaniczne oczyszczanie wlotu

Jeśli pszczoły padają w pobliżu wylotu, ich ciała mogą stworzyć szczelną barierę, która odetnie dopływ powietrza. Prowadzi to do uduszenia rodziny lub gwałtownego wzrostu wilgoci (pleśnienie plastrów).

• Technika: Używając zagiętego drutu, należy delikatnie usunąć martwe pszczoły przez otwór wylotowy, starając się nie pukać w ściany ula.

Zabezpieczenie pasieczyska przed czynnikami zewnętrznymi

Zmienne warunki pogodowe, silne wiatry i miękka, zamarzająca lub rozmarzająca ziemia stanowią realne zagrożenie dla stabilności konstrukcji ula.

Walka z wiatrem i wywracaniem się uli

Ule korpusowe (styropianowe, poliuretanowe), ze względu na swoją lekkość, są szczególnie podatne na podmuchy wiatru.

1. Zabezpieczenie daszków: Każdy daszek powinien być dociśnięty (np. cegłą lub specjalnym pasem transportowym).

2. Stabilizacja stojaków: Przy miękkiej, nasiąkniętej wodą ziemi, nogi stojaków mogą zapadać się nierównomiernie. Może to doprowadzić do przechylenia ula, co zaburza strukturę kłębu i może spowodować jego "zerwanie" z zapasów.

• Rekomendacja ekspertów: Stosowanie szerokich podkładek pod nogi stojaków lub stawianie pasieki na stabilnych utwardzonych podłożach.

Zabiegi deratyzacyjne – ochrona przed gryzoniami

Mysz lub nornica w ulu to wyrok śmierci dla rodziny. Gryzonie niszczą plastry, niepokoją pszczoły i zanieczyszczają gniazdo.

• Zabezpieczenia mechaniczne: Metalowe zasuwki wylotowe z otworami nie większymi niż 8 mm.

• Deratyzacja terenu: Rozstawienie karmników deratyzacyjnych z certyfikowaną trutką w bezpiecznych miejscach na terenie pasieczyska, aby wyeliminować szkodniki, zanim spróbują wejść do uli.

Kontrola zapasów pokarmu bez wychładzania gniazda

Głód jest najczęstszą przyczyną strat w lutym i marcu. Jednak otwieranie ula w mroźny dzień jest niedopuszczalne. Jak więc sprawdzić stan spiżarni?

Metody małoinwazyjne

1. Powałki przeźroczyste: Pozwalają na wzrokową ocenę położenia pszczół. Jeśli pszczoły znajdują się już przy samej powałce pod tylną ścianką, oznacza to, że zapasy się kończą.

2. Kontrola przez otwory w powałce: Po delikatnym wyjęciu korka z powałki (pajączka), można ocenić zapas miodu w górnych partiach ramek.

3. Ważenie ula: Metoda porównawcza – uniesienie tyłu ula ręką daje doświadczonemu pszczelarzowi orientację, czy waga jest bezpieczna.

Kiedy podać ciasto?

Zgodnie z doniesieniami naukowymi (m.in. publikacje dr. hab. Pawła Chorbińskiego), podawanie ciasta cukrowego zimą powinno być ostatecznością. Jeśli jednak monitoring wykaże brak pokarmu, należy położyć płat ciasta bezpośrednio nad kłębem na ramkach, pod powałkę.

Podsumowanie zimowych obowiązków pszczelarza

Zimowla to test jakości jesiennych przygotowań. Twoim zadaniem jest zapewnienie pszczołom ciszy, suchego powietrza i ochrony przed drapieżnikami. Każda minuta spędzona na spokojnej obserwacji wylotów i dennic jest cenniejsza niż gwałtowna interwencja wewnątrz gniazda.

Pamiętaj, że w Pszczelnictwo.com.pl znajdziesz wszystkie niezbędne narzędzia do zimowej obsługi pasieki: od kwasów do sublimacji, przez pasy zabezpieczające, aż po profesjonalne ciasta i inwerty do ratunkowego podkarmiania.

Literatura:

1. Ostrowska W., Gospodarka pasieczna, PWRiL, Warszawa 2013.

2. Prabucki J., Pszczelarstwo, Wyd. Albatros, Szczecin.

3. Chorbiński P., Choroby i szkodniki pszczół, Wyd. Bee & Honey.

4. Liebig G., Pszczelarstwo krok po kroku, Wyd. Multico.